Jakie są skale muzyczne
O naszych piosenkach mówimy czasem słowami, które brzmią jak magiczne zaklęcia: ostinato, tonika, pizzicato, modulacja… Nie jest to jednak czarna magia, a podstawy teorii muzyki. Naszą serią wpisów wyjaśniamy te pozornie skomplikowane terminy i pojęcia. Na blogu możecie już przeczytać o metrum, a teraz czas na tajemnicze skale muzyczne. O ile łatwo nam usłyszeć różnicę między jazzem a muzyką folkową, to zrozumienie, czym różni się skala molowa od cygańskiej zdaje się już wkraczać w sferę niuansów zarezerwowanych tylko dla wtajemniczonych.
Co to jest skala muzyczna
Żeby zrozumieć, czym jest skala potrzebne jest słowo wprowadzenia na temat systemu dźwiękowego, w którym funkcjonujemy. Zaskakujące dla niektórych może być to, że składa się on tylko z 12 różnych dźwięków, ułożonych obok siebie w równych odległościach, zwanych półtonami. To, że realnie słyszymy znacznie więcej niż tylko 12 dźwięków wynika z tego, że mogą one brzmieć na różnych wysokościach, w różnych oktawach. Czyli np. na klawiaturze fortepianu mamy 8 oktaw, a więc nasze 12 dźwięków powtarza się tam 8 razy.
Skala muzyczna to zestaw dźwięków – najczęściej 7 – wybranych spośród tych 12, w ramach którego są one ułożone w określony sposób. Pomiędzy nimi istnieją pewne zależności – jedne są ważniejsze, inne trochę mniej. Skala określa nam materiał dźwiękowy, z którego zbudowana jest melodia. Każdą skalę możemy utworzyć od dowolnego z 12 dźwięków, a ten od którego rozpoczynamy nazywamy toniką. Jest to centralny, najważniejszy dźwięk, do którego dąży melodia. Dzięki temu, że pojawia się na jej końcu, mamy poczucie zamknięcia pewnej całości.
Dur i moll – co za różnica?
Większość muzyki, którą znamy, od muzyki Bacha, Beethovena, przez Beatlesów, aż do Beyoncé powstała w ramach tzw. systemu dur-moll, który wykorzystuje w zasadzie tylko 2 skale: durową (majorową) i molową (minorową). Są to skale 7-dźwiękowe, z którymi łączy się też bardziej znane pojęcie gamy. Określamy tak skalę zbudowaną już od jakiegoś konkretnego dźwięku, np. gama C-dur, e-moll itd.
skala durowa:
skala molowa:
Czym różnią się skale durowa i molowa? Powszechnie uważa się, że durowa jest „wesoła”, a molowa „smutna”. I na ogół tak właśnie odbiera je nasze ucho. To wszystko zależy jednak od kontekstu, tego jak wszystkie elementy tworzące muzykę, takie jak barwa, tempo, rytm czy melodia się ze sobą łączą. I tak zdarza się, że utwory durowe mogą mieć w sobie nutkę nostalgii, a molowe porywać do szalonego tańca. Udowadniamy to nieraz w naszych piosenkach. Często też zestawiamy w ramach jednego dur i moll, przedstawiając tę samą melodię w tych dwóch trybach. Tak zrobiliśmy np. w piosence Koła autobusu.
Pentatonika
Pentatonika to jedna z najbardziej pierwotnych skal muzycznych, którą znajdziemy w muzyce tradycyjnej całego świata. Jest to skala 5-stopniowa i funkcjonuje w kilku odmianach, z zależności od kombinacji wybranych dźwięków. Świetnie nadaje się do improwizacji, dlatego że wszystkie jej dźwięki do siebie „pasują”. Dysonanse (czyli „fałszywe” współbrzmienia) są tutaj praktycznie niemożliwe do wykonania. Między innymi z tego powodu instrumenty grające w skali pentatonicznej wykorzystywane są też w edukacji muzycznej. Wśród naszych piosenek znajdziecie kilka opartych na pentatonice, jak chociażby Five Little Speckled Frogs, Ząbki myję czy oparta na chińskiej melodii ludowej Księżycowa pieśń.
skala pentatoniczna
Skale modalne
Zanim system dur-moll rozgościł się w muzyce na dobre w XVIII wieku, królowała modalność, czyli zbiór aż 8 skal zwanych modalnymi czy kościelnymi, mających swoje źródła jeszcze w starożytnej Grecji. Najczęściej można było spotkać 4 z wspomnianych 8, o przedziwnie brzmiących nazwach: dorycka, frygijska, lidyjska i miksolidyjska. Ten system dźwiękowy przetrwał w muzyce dawnych mistrzów, ale też w kulturach tradycyjnych. Wiele starych ludowych pieśni opartych jest właśnie na skalach modalnych.
skala dorycka
skala frygijska
skala lidyjska
skala miksolidyjska
Dla naszego współczesnego ucha brzmią one dzisiaj trochę jak modyfikacje znanego nam dur i moll, bo najczęściej różnią się od nich jednym tylko dźwiękiem. Ale właśnie ten jeden dźwięk dodaje melodii magii i niezwykłości. Wśród naszych piosenek znajdziecie oryginalne utwory stworzone w skalach modalnych, a także nowe wersje znanych dziecięcych przebojów, w których zmieniliśmy ich charakter właśnie poprzez modyfikację skali. Dorycką usłyszycie m.in. w Cyt, cyt, Idzie niebo czy Na lipę. Skala lidyjska okazała się narzędziem, za pomocą którego naprawiliśmy Żabkę małą, a miksolidyjską poznacie dzięki Cluck Old Hen czy Hop, hop z najnowszego śpiewnika.
Inne ciekawe skale
Nie omówimy tutaj oczywiście wszystkich możliwych skal, rozbrzmiewających w muzyce z różnych zakątków świata. Zwrócimy uwagę jeszcze na kilka, z których brzmieniem lub nazwą możecie się spotkać chociażby w naszej aplikacji.
🎵Skala cygańska – ten zestaw dźwięków zawsze nadaje melodii pewnej tajemniczości. Poza muzyką etniczną skalę cygańską znajdziemy np. w głównym temacie Inspektora Gadgeta czy w naszej piosence Pingwin, której oryginalnie durowa melodia nabrała zupełnie innego charakteru.
🎵Skala góralska – charakterystyczna dla najstarszych melodii z Podhala, ale też dla muzyki tradycyjnej innych części świata, np. Syberii. Można ją usłyszeć np. w inspirowanych kulturą góralską Harnasiach Karola Szymanowskiego.
🎵skala bluesowa – nazwa mówi sama za siebie – króluje w bluesie i jazzie. Ale co ciekawe, została wynaleziona w XX wieku i w swojej podstawowej 6-stopniowej postaci powstaje poprzez dodanie jednego dźwięku do pentatoniki. W naszym repertuarze usłyszycie ją w piosence I Bought Me A Cat.
🎵skala chromatyczna – składa się ze wszystkich 12 dźwięków. Mała szansa, że usłyszycie utwór na niej oparty, ale nazwę możecie spotkać, choćby przy okazji informacji w jakiej skali strojony jest instrument taki jak dzwonki.
Nasze uszy najbardziej osłuchane są z dwoma podstawowymi skalami – durową i molową. System dur-moll objął panowanie w muzyce europejskiej jakieś 300 lat temu i do tej pory ma się świetnie. Dlatego wszelkie inne skale, które istniały wcześniej, w muzyce zwanej dziś dawną, a później też równolegle w muzyce tradycyjnej, brzmią dla nas nieco dziwnie i obco. Otwarcie się na te stare-nowe brzmienia daje jednak szansę doświadczenia ogromnego bogactwa niezwykłych melodii, harmonii i barw.
Dzwonki pentatoniczne
Odkryj piękno i prostotę skali pentatonicznej w dzwonkach pomelody. To instrument, na którym każdy potrafi zagrać!
