Blog

Co to jest rytm w muzyce

17 Sie, 2023
Blog , Muzyka , Edukacja , Rozwój

Wracamy do Was z kolejnym tekstem z serii wprowadzającej w tajniki sztuki muzycznej. Wyjaśniamy tu i przybliżamy słowa, którymi sami posługujemy się na co dzień tworząc wartościową muzykę dla dzieci. Pisaliśmy już o metrum w piosenkach dziecięcych i o tym, jakie są skale muzyczne. Dziś pora na kilka pojęć związanych z czasem, jako że muzyka jest sztuką, która właśnie „tam” się rozgrywa. Dowiemy się więc, czym są rytm, puls i tempo.

Spis treści

Co to jest rytm
Co to są puls i tempo
Dlaczego warto ćwiczyć poczucie rytmu i pulsu
Propozycje zabaw pomelody rozwijających poczucie rytmu

Co to jest rytm

Rytm to zmieniające się ciągi dłuższych oraz krótszych dźwięków i ciszy, które są grane lub śpiewane w piosence. Relatywną długość trwania dźwięków określają wartości rytmiczne, ciszy zaś - pauzy. Dlaczego relatywną? Bo półnuta będzie zawsze połową całej nuty, a ćwierćnuta dwukrotnością ósemki, ale jedna i drugą mogą trwać sekundę lub pół, w zależności od obranego tempa. Ale o tym za chwilę.

Wartości rytmiczne i pauzy są z kolei uporządkowane w taktach, których wielkość określana jest przez metrum. Np. metrum 4/4 oznacza, że w takcie zmieści się jedna cała nuta, 2 półnuty lub jakakolwiek kombinacja wartości rytmicznych dająca w sumie 4 ćwierćnuty. Takty wprowadzają regularność, która nie tylko ułatwia czytanie nut, ale jest też wyraźnie słyszalna w melodii, dzięki wartościom akcentowanym i nieakcentowanym.

Co to są puls i tempo

Puls to stały, podstawowy element każdego utworu. Można go porównać do bicia serca czy tykania zegara. To właśnie puls wystukujemy sobie nogą albo bujamy się do niego słuchając muzyki. Na to wszystko - rytm, metrum, puls - nakłada nam się jeszcze tempo. To właśnie w zależności od niego podstawowa ćwierćnuta w metrum 4/4 może mieć różną długość. W jaki sposób określane jest tempo utworu? Zasadniczo mamy tutaj dwie możliwości: słownie lub za pomocą oznaczenia metronomicznego. Określenia słowne dominują w muzyce klasycznej i są względne. Włoskie określenia takie jak adagio, allegro czy presto oznaczają ni mniej ni więcej tylko wolno, szybko czy bardzo szybko. Realne tempo w tym przypadku będzie więc zależało od tego „jak kto czuje”.

Możliwość dokładnego określenia tempa daje metronom, urządzenie wynalezione w XIX wieku, dziś dostępne najczęściej w postaci aplikacji. Określenie metronomiczne podaje ilość uderzeń na minutę, czyli np. zamiast presto mamy ♩= 170, co oznacza, że w minucie zmieści się 170 ćwierćnut, a inaczej: ♩trwa 1/170 minuty. Jest on stosowany też w edukacji muzycznej - pomaga ćwiczyć utrzymywanie w utworze tempa i trzymania się w pulsie. Tempo, podobnie jak metrum, może się zmieniać w trakcie utworu. Może to być zmiana skokowa: „wolno - szybko”, ale może być też gradacyjna, kiedy w muzyce pojawia się stopniowe przyspieszenie lub zwolnienie.

Dlaczego warto ćwiczyć poczucie rytmu i pulsu

Kształcenie poczucia rytmu i pulsu jest kluczowe dla rozwoju muzycznego dziecka. Co więcej, ćwiczenie tych kompetencji ma ogromny wpływ również na inne umiejętności muzyczne, które z kolei oddziałują na różne obszary naszego życia:

👂 Aktywne słuchanie – poprawia percepcję słuchową, co z kolei może przełożyć się na rozwój umiejętności słuchania na innych polach, takich jak rozumienie instrukcji czy wskazówek werbalnych, informacji w języku obcym i zauważanie niuansów języka mówionego;

🖐️ Koordynacja – ćwiczenie rytmicznych wzorów i ruchów pomaga rozwijać motorykę małą i dużą, koordynację ręka-oko i zdolność pracy zespołowej. Umiejętności te mogą przyczyniać się do poprawy koordynacji, m.in. w sporcie, tańcu czy codziennych zadaniach,takich jak sport, taniec czy codzienne zadania, które wymagają precyzyjnego wyczucia czasu i ruchu.

⏰ Czas i tempo – rozwijanie poczucia rytmu wymaga zrozumienia i utrzymania stałego pulsu, co pomaga dziecku nabyć świadomość czasu. Ćwiczy również zdolność przewidywania i reagowania na zmiany tempa, co może być korzystne w różnych kontekstach, takich jak odpowiadanie na zmiany w otoczeniu społecznym, regulowanie emocji lub praca w zespole.

🤝 Współpraca – rozwijanie poczucia rytmu jest kluczowe dla muzykowania z innymi ludźmi, które wymaga wzajemnego słuchania, synchronizowania i dostosowywania się do siebie. Te umiejętności można przenieść do wszelkich innych obszarów, w których współpraca jest kluczem do sukcesu.

Propozycje zabaw pomelody rozwijających poczucie rytmu

Taniec

Żeby zrozumieć muzykę trzeba ją poczuć – i to dosłownie, w ciele. Wyrażanie się poprzez ruch jest naturalne, szczególnie dla dzieci. Maluchy same z siebie podrygują, pełzają czy podskakują w rytm muzyki, najczęściej nie musimy ich w ogóle do tego zachęcać. Ważne, żeby nie stłumić tych zapędów, a wręcz przeciwnie – dać im szansę wybrzmieć. W repertuarze pomelody znajdziecie kilkadziesiąt piosenek nadających się do szalonych pląsów. Oto kilka przykładów:

• Boogie Woogie – w połowie piosenki następuje zatrzymanie i zwolnienie, a później przyspieszenie, które uczy reagować na zmiany tempa.

• Głowa, ramiona, kolana, pięty – znana polska piosenka ruchowa w funkowej aranżacji. Charakterystyczny swingowy feeling zachęca do bujania i podskakiwania.

• Hej, wio! – prosta, wesoła piosenka do zabawy w koniki. Początkowo klasyczna aranżacja zmienia się w bardzo energetyczną, taneczną muzykę elektroniczną.

• Koło mego ogródecka – piosenka ludowa w tradycyjnej folkowej aranżacji, z charakterystyczną zmianą tempa, a co za tym idzie charakteru muzyki.

Słuchaj i powtarzaj – rhythm pattern

Rhythm pattern to krótkie schematy rytmiczne, najczęściej pojawiające się w danej piosence (lub czasem ich modyfikacje) przeznaczone do powtarzania. Rytm można powtarzać klaszcząc, tupiąc czy uderzając np. dłonią w stół, ale też wydając różne odgłosy ustami: używając sylab, np. „pam, pam” czy kląskając językiem. Dzięki takim zabawom dzieci ćwiczą nie tylko zapamiętywanie i powtarzanie schematów, ale też umiejętność wykonania ich w pulsie, czyli w określonym czasie. Rhythm patterns znajdziecie m.in. w takich piosenkach jak: Idzie Grześ, Hej, wio!, Tsakonikos czy Hickory Dickory Dock.

Piosenki ruchowe

Piosenki ruchowe to utwory, do których wykonujemy pewne konkretne gesty lub czynności. Czasem są one przedstawione w tekście dosłownie, np. „Now you stomp your feet / tap your nose / touch your toes” (All Around The Kitchen), a czasem przypisane są do tekstu opisującego jakąś sytuację czy historyjkę (jak Incy Wincy Spider czy Koła autobusu) lub wręcz abstrakcyjnego (np. A Ram, Sam, Sam, Peek-A-Boo). Określone gesty i czynności musimy wykonać w konkretnym czasie i najlepiej również w pulsie. Oto kilka przykładów polskich i angielskich piosenek ruchowych z naszego repertuaru

• Hop, hop – kolejne zwrotki są stacjami, przy których trzeba wykonać konkretną czynność: skakać, klaskać czy tupać „na raz”. Fragment bez słów śpiewany pomiędzy zwrotkami opiera się natomiast na kontrastującym swingowym pulsie „na i”.

• Maszerują dzieci drogą – tradycyjna zabawa ruchowa, w której dzieci poruszają się w określony sposób, opisany w słowach piosenki. W naszej aranżacji każda zwrotka otrzymała więc swoje opracowanie muzyczne, oddające jej charakter.

• Wind The Bobbin Up – klasyczna angielska piosenka dziecięca z pokazywaniem, w wersji inspirowanej pełną energii muzyką bałkańską.

• A Ram, Sam, Sam – Słowa są tutaj abstrakcyjne, ale każdemu fragmentowi tekstu towarzyszy inny gest. Ich sekwencja jest na tyle prosta, że jest ją w stanie powtórzyć każdy przedszkolak.

Lap songs – piosenki kolankowe

Z ruchem do muzyki nie musimy czekać, aż dziecko zacznie samodzielnie chodzić. Doskonałym pomysłem na zabawę z niemowlakiem są piosenki kolankowe. Idea jest podobna jak w piosenkach ruchowych, jednak tutaj to rodzic czy opiekun wykonuje określone gesty z dzieckiem na kolanach. Rytmiczne bujanie, podskakiwanie czy „bouncowanie” rozwija nie tylko poczucie rytmu malucha, ale też jego koordynację i zmysł równowagi. Do zabawy na kolanach możecie wykorzystać dowolne piosenki ruchowe. Wtedy np. zamiast nóg możecie użyć rąk i to nimi poruszać się w określony sposób po ciałku maluszka: „tupać”, „skakać” czy „skradać się”. Możecie też w określony sposób poruszać rączkami czy nóżkami maleństwa. Wykorzystajcie nasze propozycje typowych piosenek kolankowych:

• Jedzie pan – znana rymowanka Jedzie, jedzie pan w wersji muzycznej, opartej na tureckiej piosence ludowej. Kolejne elementy tekstu odgrywamy z dzieckiem na kolanach, równocześnie cały czas poruszając nogami zgodnie z muzycznym pulsem.

• Wilhelm Tell – piosenka oparta na słynnej uwerturze do opery Wilhelm Tell Gioachino Rossieniego. Ten niezwykle dynamiczny utwór jest świetny do zabawy w koniki. W przypadku młodszych dzieci rolę galopującego rumaka doskonale odegrają Wasze kolana.

Rytm i puls organizują muzykę w czasie i dlatego są to dwa podstawowe elementy uczenia się, tworzenia i czerpania przyjemności z muzyki. Wykorzystajcie nasze propozycje zabaw rozwijających umiejętności rytmiczne w domowym muzykowaniu i przekonajcie się, że to przede wszystkim wspaniała zabawa!